Տնօրեն` 1987-1999թթ․
Ծնվել է ՀՀ Թալինի շրջանի Իրինդ գյուղում (այժմ` Արագածոտնի մարզում): 1945-ին ավարտելով ներքին Սասնաշենի միջնակարգ դպրոցը` ընդունվել է Երևանի պետական համալսարանի տնտեսագիտական ֆակուլտետը: 1951-ին ընդունվել է ԵՊՀ ասպիրանտուրա, ապա ուսումը շարունակելու համար գործուղվել ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիա: 1956-ին ստացել է տնտեսագիտության թեկնածուի, իսկ 1971-ին` դոկտորի աստիճանները: Պրոֆեսորի կոչում ստացել է 1978-ին: 1954-58-ին աշխատել է ՀԿԿ Կենտկոմին կից եռամյա կուսակցական դպրոցում, 1958-60-ին` ՀԿԿ Կենտկոմում որպես դասախոս: 1960-64-ին եղել է «Հայաստանի ժողովրդական տնտեսություն» ամսագրի գլխավոր խմբագիր, 1964-83-ին` Հայաստանի ԳԱ տնտեսագիտության ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող, բաժնի վարիչ, տնօրենի գիտական գծով տեղակալ: 1977-ին ընտրվել է Հայաստանի գիտությունների ակադեմիայի թղթակից, իսկ 1986-ին` իսկական անդամ: 1983-87-ին աշխատել է որպես ՀԿԿ Կենտկոմի տնտեսագիտության բաժնի վարիչ, 1987-99-ին` ՀՀ ԳԱԱ տնտեսագիտության ինստիտուտի տնօրեն: 1989 թվականից ղեկավարել է Հայաստանի տնտեսագետների միությունը: Նա ղեկավարում էր ՀՀ ԳԱԱ, Երևանի ժողովրդական տնտեսության ինստիտուտի և Երևանի պետական համալսարանի` տնտեսագիտության գծով աստիճաններ շնորհող մասնագիտական խորհուրդը: Նա եղել է ՀՀ Ազգային ժողովի պատգամավոր:
Քոթանյանի գիտական հրապարակումները վերաբերում են շահերի և նյութական շահագրգռվածության, տնտեսական օրենքների, հասարակական զարգացման գործում հոգևոր արտադրության և մտավոր գործունեության դերի մեծացման միտումների բացահայտման, շուկայական տնտեսության հիմնահարցերին: Դեռևս վաղ շրջանի ուսումնասիրություններում նա նյութական շահագրգռվածությունը համարում էր հասարակական արտադրության արդյունավետության բարձրացման կարևոր ազդակ:
1980-ական թվականների վերջերին խորհրդային տնտեսագիտական մտքի մթնոլորտում նկատելի էր մի աննախադեպ աշխուժություն:
Տնտեսական երևույթներն ու կատեգորիաները ստանում են նոր մեկնություններ, առաջադրվում են կարծիքներ ու չափանիշներ, որոնք ակնկալում են նոր դիտակետից քննական վերլուծության ենթարկել անցյալն ու նախանշել տնտեսության հետագա առաջընթացի միտումները: Այս առումով «Գիտատեխնիկական հեղափոխությունը և տնտեսագիտության տեսությունը» մենագրությունը, որի ձեռագիրը, թեև, ըստ էության, պատրաստ էր շուրջ մեկ տասնամյակ առաջ, սակայն հրատարակումը հնարավոր է դարձել «մտածողության նոր համակարգի» ձևավորման արդի էտապում: Նրանում քննական վերլուծության են ենթարկվում արտադրողական ուժեր և արտադրական հարաբերություններ, նյութական շահեր և նյութական շահագրգռվածություն, ապրանքադրամական հարաբերությունների և նրա առանձին կատեգորիաների, արտադրողական և ոչ արտադրողական աշխատանքի, նյութական ու հոգևոր արտադրության ու վերարտադրության հետ առնչվող բազմաթիվ պրոբլեմներ: Հատուկ շեշտի կարիք անի այն հանգամանքը, որ աշխատության մեջ տնտեսական երևույթների վերլուծությունը ենթարկված է պատմականության մեթոդաբանական եղանակին: Այդ սկզբունքի կիրառումը հնարավորություն է տալիս տնտեսական երևույթների, օրենքների ու կատեգորիաների քննությունը իրականացնել պատմության փորձի մեջ, հայտնաբերել այն ընդհանուրը և նորը, որ նկատելի է հասարակական զարգացման ընդհանուր էվոլյուցիայում:
Տնտեսական կյանքի գարգացման պատմություն` այսպիսին է հեղինակի հետազոտական ուղենիշը: Թերևս, դրա բացակայությամբ պետք է բացատրել այն արհեստական իրավիճակը, որ ստեղծվել է քաղաքատնտեսության մեջ: Խոսքը կապիտալիզմի և սոցիալիզմի քաղաքատնտեսության գոյության մասին է:
Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո ստեղծվել էր մի պատրանք, ըստ որի սոցիալիզմը դիտվում էր ոչ թե որպես հասարակության էվոլյուցիայի մի աստիճանը, այլ այն դիտվում էր մի այլ կետում, կտրելով նախորդ էտապի նետ առնչվող բոլոր թելերը, այդ թվում նաև տնտեսական կյանք՛ի բնագավառում: Իսկ դա հանգեցրել է տնտեսական օրենքների ու կատեգորիաների հակասական ու չհիմնավորված մեկնությունների, որը տասնամյակների ընթացքում վեր է ածվել մտածողության համակարգի: Ահա թե ինչու Մ.Քոթանյանը տնտեսական օրենքներն ու կատեգորիաները ուրվագծելով արտադրության եղանակների զարգացման հաջորդափոխության մեջ պահանջում է ստեղծել միասնական քաղաքատնտեսություն, որի ուսումնասիրության առարկան կհանդիսանա «մարդկային հասարակության զարգացման բոլոր էտապների հասարակական-տնտեսական հարաբերությունները»: Առաջին խնդիրը, որին անդրադառնամ է տնտեսագետը, դա արտադրողական ուժերի և արտադրական հարաբերությունների տիրույթների հարցն է: Գիտատեխնիկական հեղափոխության ժամանակաշրջանում անհրաժեշտ է ոչ թե արտադրողական ուժեր հասկացությունը լոկ հանգեցնել նյութական արտադրության տարրերին, այլ քննարկել հասարակական զարգացման ամբողջ համակարգի մեջ: Մինչդեռ իրողություն է, որ մարդը (իբրև մտավոր և հոգևոր զարգացող էակի) փաստորեն դուրս էր մնացել արտադրողական ուժերից: Ավելին` գերագնահատելով արտադրության միջոցների դերը` մարդուն հատկացվել է պասսիվ տեղ: Մարդու ֆունկցիոնալ նշանակության հարցը կարևոր դեր ունի արտադրողական ուժերի զարգացման առումով: Որքան լայն է մտավոր և հոգեկան զարգացման աստիճանը, նույնքան ներգործուն է նրա ազդեցությունը արտադրության իրային տարրերի վրա: Հետևապես ժամանակն է ընդլայնել արտադրողական ուժերի տարածքը, մարդուն դնելով առաջին գծում:
Նույն դիտողականությամբ էլ Քոթանյանն անդրադառնում է արտադրական հարաբերությունների տարողության հարցերին: Տնտեսական հարաբերություններն, ըստ էության, հանգեցնելով նյութական արտադրության պրոցեսում մարդկանց միջև հարաբերություններին, փաստորեն բաշխման, փոխանակության և սպառման ոլորտներին հատկացվում են երկրորդական ֆունկցիա և այդ մասով անտեսվում արտադրողական ուժերը: Առաջադրույթի ելակետը պայմանավորված է արժեք ստեղծող կամ արտադրողական աշխատանքի թյուր ըմբռնմամբ: Եվ քանի որ աշխատության հետազոտական համակարգը ենթարկված է «եթե ուզում ես ինչ-որ բան հասկանալ, իմացիր ինչպես է այն ծագել» սկզբունքին, ուստի Քոթանյանը նորից է դիմում հասարակության գոյության ելակետին: Հասարակության զարգացման պատմությունը չի կարելի հանգեցնել նյութական բարիքների արտադրության եղանակների հաջորդափոխության պատմությանը: Մարդկության անցած տնտեսական զարգացման փորձը վկայում է, որ մինչև նյութական արտադրության կազմակերպելը մարդիկ եղել են որոշակի հասարակական տնտեսական հարաբերությունների մեջ: Մինչդեռ տնտեսական հարաբերությունների հիմքում դնելով արտադրության միջոցների սեփականության ձևը, ֆետիշացնում ենք այն, ինչ-որ մի երրորդական նշանակություն հատկացնելով սուբյեկտիվ գործոնին: Արտադրության ավտոմատացումը վկայում է այն մասին, ու` առաջնային նշանակություն են ստանում ոչ թե բուն արտադրության միջոցները, այլ դրանց ստեղծման ու կառավարման ոլորտների հարաբերությունները, որտեղ վճռականը դառնում է կոլեկտիվների մտավոր ունակությունները: Աշխատությունում զարգացվում է այն միտքը, որ չի կարելի նախապատվություն տալ արտադրության, բաշխման, փոխանակության, կամ սպառման հարաբերություններից որևէ մեկին, այլ պետք է մարդկանց շահերի իրացման առումով երևույթի քննությունը բարձրացնել մի նոր աստիճանի և դիտել իր ամբողջության մեջ: Այլապես տնտեսական միտքը մնալու է կառչած այն կեղծ երևակայությանը, թե սոցիալիզմի ժամանակ արտադրության միջոցների հանրայնացմամբ վերանում են տնտեսական ու սոցիալական հակասությունների հիմքերը:
Մ.Քոթանյանը հանգում է մի որոշակի հարցադրման, ըստ որի նյութական շահերի առաջանալն ու ձևավորումն ավելի շատ կապված է ոչ թե սեփականության ձևի, այլ դրանց զարգացման համար պայմանների ստեղծման ու իրացման հետ: Նկատի ունենալով տեսական ելակետի համար ճանաչում գտած այն դրույթը, թե սոցիալիզմի համար առաջնայինը հանդիսանում է հասարակական շահը, հեղինակի կարծիքով այստեղ է, որ վերանում է շահի կրողը` որպես սոցիալական անհատի: Որքան բնական են մարդկանց նյութական պահանջները, նույնքան բնական են և դրանից բխող անձնական շահերը: Դա անհատի գործունեության ու գոյության բնական ձևն է: Հետևապես վերանայման կարիք ունի հասարակական, կոլեկտիվ ու անձնական շահերի ստորակարգությունը, առաջին գծում դնելով անձնական շահը: Ժամանակն է, որ տնտեսագիտական միտքը տեսությունը չհարմարեցնի իրական զարգացման պրոցեսներին: Եվ տնտեսագետը դիպուկ է գտնում տնտեսական շահի դերը` եզրակացնելով, որ «նյութական անձնական շահերը խաղում են որոշակի և վճռական դեր հասարակական արտադրության զարգացման գործում»: Սոցիալիզմի քաղաքատնտեսության առավել շատ քննարկվող հարցերից էր ապրանքադրամական հարաբերությունների թեման: Քոթանյանի կարծիքով տնտեսական կյանքը բնութագրող ճշմարտություններից է այն, որ մարդկանց գործունեության արդյունքների փոխանակությունը (նյութական կամ մտավոր) հանդիսանամ է հասարակության գարգացման անհրաժեշտ նախապայմանը, անկախ փոխանակության ձևից: Առաջադրված սկզբունքը ուղեկցվում է ապրանքադրամական հարաբերությունների վերաբերյալ նոր հայեցողության որոնմամբ, ըստ որի այդ հարաբերությունների մահանալը հանդիսանում է «հարաբերական հասկացություն»: Որքանով հարատև են սեփականության, աշխատանքի հասարակական բաժանման և արտադրողական ուժերի զարգացման մակարդակի գործոնները, հետևապես հարատև են նաև ապրանքադրամական հարաբերությունները: Սա հարցի մեկնության այն ընդհանուր ելակետն է, որը տրամաբանական է դարձնում այն պնդումը, թե տնտեսական զարգացումը տանում է ոչ թե ընդհանրապես ապրանքային արտադրության, այլ նրա առանձին ձևերի մահացմանը, ոչ թե նրա սահմանների նեղացմանը, այլ նոր ոլորտների ընդգրկմանն ու ընդլայնմանը:
Եթե ապրանքադրամական հարաբերությունները ենթակա են անընդհատ կատարելագործման բնական օրենքին, ապա նոր ստույգություն են ենթադրում դրան բնորոշ կատեգորիաներին տրվող նախորդ բանաձևումները: Գիտատեխնիկական հեղաշրջումը փոխում է մտավոր գործունեության ոլորտի, շուկայի, ապրանքի արժեքի, գնի, արտադրողական և ոչ արտադրողական աշխատանքի և այլ հասկացությունների վերաբերյալ նախկին պատկերացումները: Թեկուզ` ապրանքին տրվող մարքսյան բնորոշումը: Եթե այն միանգամայն ստույգ է նյութական արտադրության իրային տարրի համար, ապա նեղ է հոգևոր արտադրության արդյունքի նկատմամբ, որը հետզհետե ընդունում է ապրանքային ձև, իր առանձնահատկություններով ու դրսևորման ձևերով:
Արտադրողական ուժերի զարգացման հետ, արտադրության պրոցեսում կենդանի աշխատանքը միտում ունի կրճատվելու ոչ միայն հարաբերական, այլ նույնիսկ աշխատողների բացարձակ թվաքանակի առումով, որը, կարծես, պիտի պայմանավորեր նույնքան օրինաչափ թվացող մի այլ երևույթ` հասարակության մասշտաբով նոր ստեղծված արժեքի մասսայի կրճատումը: Կամ, արժեք ստեղծող ոլորտներն ընդլայնվում են ավելի դանդաղ (առանձին դեպքերում նաև կրճատվում), իսկ մյուս ոլորտներն արագորեն ընդլայնվում են: Աշխատանքի արտադրողականությունն աճում է, որը զուգորդվում է ոչ թե արժեքի նվազմամբ, այլ նրա մեծացմամբ: Տնտեսական կյանքի այս ասինխրոն պրոցեսների բացատրությունը պահանջում է նոր մեկնակետեր: Խոսքը վերաբերում է արժեք ստեղծող աշխատանքի ոլորտների ճշգրտմանը, իսկ ավելի ստույգ` «հասարակական ամբողջ աշխատուժի» դիտակետից հարցի ուսումնասիրությանը: Եվ ահա առաջարկվում է մեթոդաբանական առումով հետաքրքրություն ներկայացնող և, եթե կարելի է այսպես անվանել, ամբողջական արժեքի դրույթը, որը հասարակական անհրաժեշտ աշխատանքի հիմքում դնում է վերարտադրության բոլոր չորս փուլերում կատարված նյութական և հոգևոր ծախսումները: Հարցադրումն ինքն արդեն պարտադրում է որոշարկելու արտադրողական և ոչ արտադրողական աշխատանքի տիրույթները: Քոթանյանի կարծիքով հասարակության պատմական զարգացման առումով, չի կարելի արտադրողական և ոչ արտադրողական աշխատանքի բաժանումը դիտել որպես միանգամայն տարբեր սահմանազատ պրոցեսներ: Պահանջմունքների բավարարման առումով, որևէ նշանակություն չունի, թե աշխատանքն ինչի վրա է ծախսված: Որքանով է տրամաբանական գրքի տպագրության վրա ծախսված աշխատանքը համարել արտադրողական, իսկ այն ստեղծողի աշխատանքը` ոչ արտադրողական: Զուտ «նյութականացման» առումով, արտադրողական աշխատանքի ընդունված չափանիշն այժմ, քան երբևէ, չի դիմանում ժամանակի քննությանը: Ավելին, գիտություն, արտադրություն հասկացությունները ձեռք են բերում նոր նշանակություններ, նախորդ ոչ արտադրողական աշխատանքները հետզհետե ընդլայնում են արտադրողական աշխատանքի շրջանակները: Հասարակական զարգացումն այդ ուղղությամբ թելադրում է որոշակի օրինաչափություն, հետևապես անհրաժեշտ է ընդունել, որ «ժողովրդական տնտեսության բոլոր ճյուղերում հասարակական օգտակար աշխատանքը հանդիսանում է հասարակական պահանջմունք բավարարող արտադրողական աշխատանք: Աշխատությունը միտում ունի վերանայելու խորհրդային տնտեսագիտության տեսության մեջ արմատացած շատ բանաձևումներ:
Նշված հարցերը զգալի մասով իրենց զարգացումն են ստացել Քոթանյանի «Շուկայական էկոնոմիկա» մենագրության մեջ: Այստեղ հատկապես կարևոր են նրա դիտողություններն ամբողջատիրական էկոնոմիկայից շուկայականին անցման գործընթացների վերաբերյալ: Հասարակական էվոլյուցիայի բոլոր աստիճաններում, մարդկանց, ժողովուրդների և ազգերի գոյատևությունը միշտ էլ ենթակա է եղել «ազատ գործունեության» և «անկախության ձգտման» մարդու բնության բնական հակվածությանը: Բնականաբար, չի կարելի ազատությունը հանգեցնել բացարձակության, քանի որ, որքան շահի սկզբունքը մղում է ազատ գործունեության, ապա նույնքան էլ ընտանիքի, էթնիկական խմբի, ազգի պետության շահերի ընկալումը ենթադրում է նրա սահմանափակությունը, պայմանավորում այդ ազատության աստիճանը, հետևապես` նաև տնտեսական անկախության աստիճանը: Ազգային տնտեսությունը մեկուսացված երևույթ չէ: Այն համաշխարհային տնտեսական հանրության մի բաղկացուցիչ մասն է, և հենց այդ կետում պիտի փնտրել նրա արտացոլման անհրաժեշտությունը: Հետևաբար, ոչ միայն անիմաստ է քննել բացարձակ անկախության այս կամ այն ուժերի բացառման հարցը, այլ երևույթն առնչել արդի գործընթացների իրական ընթացքին: Հետևաբար, նոր հարաբերությունների լինելիությունը, որպեսզի ցավոտ չլինի, շուկայական հարաբերությունների և միջավայրի միջև հարկ է ստեղծել շատ թե քիչ տանելի համապատասխանություն: Հետևաբար, պետությունը պետք է ոչ միայն կարգավորի այդ գործընթացները: Քոթանյանը հենց այդ դիտակետից էլ նկատում է, թե հարկ է առաջնորդվել ոչ թե ոչինչ չասող «հեղափոխությունն առանց կորուստների ձեռք չի բերվում» կարգախոսներով, այլ «Ազգին նայենք ոչ թե պատմություն դառնալու, այլ պատմություն կերտելու տեսանկյունից»: Աշխատության մեջ վերլուծվում են բարեփոխումների ռազմավարության և տակտիկայի հարցերը, այդ բնագավառում տեղ գտած բացթողումները և սխալները, հիմնավորվում են հանրապետության տնտեսական զարգացման հեռանկարային ծրագրերի մշակման, ազգային էկոնոմիկայի ձևավորման, անկախության և ազգապահպանության ռազմավարական ուղղությունները:
Ի հիշատակ` Միքայել Քոթանյանի ողբերգական մահից հետո ՀՀ նախագահի որոշմամբ ակադեմիայի տնտեսագիտության ինստիտուտն անվանվեց նրա անունով: Հետմահու նա պարգևատրվեց «Մովսես Խորենացի» մեդալով, նրա անունով Երևանի ժողովրդական տնտեսության համալսարանում նշանակվել է կրթաթոշակ: